Tik tak sesleriyle geçen 67 yıl

İskender Özsoy

Uykusuz gecelerinizde hangi saati dinliyorsunuz? Size hayatın sırlarını hatırlatan vücut saatinizi, mi yoksa duvardaki saati mi?

Yavru kuşun kanadı gibi çarpan kalbiniz mi daha yakın size yoksa sabaha yaklaştığınızı hatırlatan duvar saati mi?

Hangisinin sesi daha çok sevindirir sizi?

İcadından bu yana bir birini kovalayan akreple yelkovanı 67 yıldır kovalayan İstanbul'un en kıdemli saat tamircilerinden Ali Aydınoğlu 'na göre ikisi de.

Sabahların uyanınca yaşadığına şükrederek ezan okunmadan evinden çıkan ve Sabah namazını İstiklal Caddesi'ndeki Ağa Camisi'nde kıldıktan sonra dükkânını açan Ali Aydınoğlu Priştine'de 1929 yılında doğmuş. İkinci Dünya Savaşı yıllarında, 1939 yılında mesleğe başlayan Ali Usta okumayı ve çalışmayı güç koşullara karşın beraber yürütmüş. Sabahları yaşadığına şükretmesi gibi dükkânının duvarlarından saatlerin seslerini duymasına da, mesleğine hâlâ sürdürüyor olmasına da şükreden Aydınoğlu şöyle konuştu:

İşini çok seviyor
''Priştine'de hem okula hem dükkâna giderdim. Ustamın adı Aslan Ramadan . Mesleğe onun yanında başladım. 1960 yılana kadar yanında çalıştım. O benden iki sene önce Türkiye'ye geldi. Ben de buraya göç etmeye hazırlanırken boş gezmeyeyim diye yine Piriştine'de Cavit Saatçi adındaki başka bir ustanın yanında 18 ay çalıştım. 1963 yılında ailece İstanbul'a göç ettik. İstanbul'a gelir gelmez iki ay içinde dükkânımı açtım. O tarihten beri aynı sokakta çalışıyorum. İşimi seviyorum. İşimden bıkmadım. Çalışmaktan zevk alıyorum. Her çeşit saatin tamirini yaparım. Guguklu, duvar, cep, kol saati, fark etmez. Pilli saatleri bile yapıyorum. Eski saatler daha dayanıklı. Yeni saatler yaramaz. O saatleri yapıp satan para kazanıyor, biz kazanamıyoruz. Bana Türkiye'nin her yerinden tamire saat gelir. Eski saatleri zevkle onarıyorum. Parça sıkıntısı pek çekmiyorum. Bulamazsam kendim parça yaparım.''

Mesleğinin bazı meslekler gibi kaybolmayacağına, ancak ustalığın zamanla değerini yitireceğine inanan Aydınoğlu'na göre insan var oldukça saat de olacak, tamir de edilecek. Ali Usta bu yargısını yıllar önce seyrettiği bir filmi özetleyerek şöyle pekiştiriyor:

''50-55 sene önce bir film seyretmiştim. Saatçi bir duvar saatini tamir etmeye uğraşıyordu. Ustanın saçı sakalı birbirine karışmıştı. Ailesi isyan ediyordu. Usta ne zaman saati çalıştırdı o zaman sevinçe 'bir gün benim kalbim durur ama dünya var oldukça senin kalbin durmaz' dedi. O film kahramanı saatçinin dediği gibi saatlerin şekli değişecek belki ama saat hep var olacak.''

Saat zaman demek
Dükkânın duvarlarındaki saatlerin kısa aralıklar çalmasından zevk duyan Ali Aydınoğlu kendisine bırakılan saatleri tamir etmeden, onların akreple yelkovanını yeniden yarıştırmadan elinden bırakmıyor. Dükkânında olmaz kelimesini kullanılmasını yasaklayan Aydınoğlu, bir zamanlar saat koleksiyonu da yapmış.

'Gençler ilgisiz'
Ali Usta bu konuda da ''Memlekette güzel bir koleksiyonum vardı. Buraya gelince sermaye yapmak için kıymetli saatlerimi sattım. Bazı saatlerimin Yunanistan'daki koleksiyonculara gittiğini duydum sonradan. Şimdi elimde bir iki cep saatiyle duvar saati var'' diye konuştu. Saatin zaman olduğunu söyleyen Aydınoğlu ''Zaman insanın hayatıdır'' diyor.

Bir oğlunu saatçi olarak yetiştiren ve ona el veren Ali Aydınoğlu torunu Aydın Aydınoğlu'nu da yetiştirmiş.

Şimdiye dek yetiştirdiği kalfa ve ustaların bayramlarda, kandillerde kendisini aramalarına çok sevinen Ali Usta, gençlerin mesleğine karşı pek ilgi göstermediğinden şikâyetçi bu yüzden mesleğinde ustalığın yok olmaya başladığını dile getiriyor.

Kaynak: Cumhuriyet 08.10.2006, s.9

Zemberek

Mekanik saatlerdeki zemberek genelde kapalı bir topaca benzer, tamir edilmez, kırılırsa yenisi takılır.



Saati kurduğunuzda zemberek gerilmeye baslar.

Bu aşamadan sonrasını şöyle özetleyelim:

1. Göbekte akrep, yelkovan vardır
2. Göbeğin direğini aşağıdan bir çark çevirir
3. Zemberek bu çarka bağlıdır
4. Göbeğin direğini çeviren çark ekstra başka bir çarka bağlıdır
5. Bu ekstra çark da saniye çarkına bağlıdır





Buraya kadar bir alt sistem söz konusudur...

Kısaca saatin kurma kolunu çevirdiğimizde, eğer 6. adımdaki çatal dişlisi sökülürse (veya kırılırsa) saniye kolu (dolayısıyla akrep ve yelkovan da) hızlıca dönmeye başlar, zemberekteki enerji olduğu gibi hızla tüketilir... Zembereğin boşalması, zembereği boşalmış gibi deyimlerin kaynağı aslinda budur.

6. Saniye çarkı da, çatal dişlisine bağlıdır:

Çatal dişlisi, saniye çarkını tutan bir kapan gibidir, ters yone kendi halinde donemez, dolayisiyla 7. adimdaki çatal yoksa veya kırıksa, saatimizi kursak da saat çalışmaz...

7. Çatal dişlisi de çatala bağlıdır.

8. Çatal, aktif olarak hiçbir şeye bağlı değildir, öyle durur.

Sistem bu haliyle, kinetik enerjiyi potansiyele çevirip, saniye çarkını döndürmek ister, fakat çatal dişlisinin dizaynı yüzünden öyle kalır, ilerleyemez ve gergin bir şekilde durur...

9. Çatalın başında pandül sistemi yer alir.

10. Pandül, bir daire biçiminde ve altına kömürden bir misina sarılmış zımbırtıdır.

Pandül, bu gerginlik sayesinde sağa sola dönerek çatalı hareket ettirmeye başlar. Çatal, çatal dişlisini hareket ettirmeye başlar, çatal dişlisi, saniye çarkını hareket ettirir, saniye çarkı ise 4. maddedeki ekstra çarkı hareket ettirir, ekstra çark, göbek direğinin çarkını hareket ettirir, göbek direğinin çarkı da zembereği yavaş yavaş boşaltır.

Dipnot: 10. maddedeki pandül, gunde 18.000 ile 100.000 kere arasında sağa sola donerek saniyeyi hareket ettirir. dolayıyla kömürlu misinasının boyu, tipi, ağırlığı, sıcaktan soğuktan etkilenişi gibi unsurlar saatin dakikliğini çok etkiler...

Yazan: solak (c)

Yazının aslı şurada: http://sozluk.sourtimes.org/show.asp?t=%2312215675

Ayrıca bakınız: http://www.watchrepair.cc/howawatchworks.html

http://img.timezone.com/img/articles/wglossary631692660476260513/barrel.detail.jpg

Mekanik saatler nasıl çalışır?

Hour wheel: Saat çarkı (akrep çarkı)
Minute wheel: Dakika çarkı (yelkovan çarkı)
Centre wheel: Merkez çarkı
Escape wheel: Eşapman çarkı
Pallet: Maşa
Hairspring: Denge yayı (ince zemberek)
Balance wheel: Denge çarkı
Jewel: Taş
Click: Cırcır
Winding pinion: Kurma kolu (Kurma pinyonu, taç)
Mainspring: Ana zemberek

Mekanik bir saatin çalışma sistemi

Mekanik bir saatte, dişlileri çeviren kuvvet, bir ağırlık veya yaydan, kol saatlerinde  ise çoğunlukla zemberekten temin edilir. Zemberek büyük dişli çarkı, bu da pinyon dişliyi çevirir.

Pinyon dişlinin şaftı ikinci dişli çarka bağlıdır. İkinci çark yine bir pinyon dişliyi çevirir.

Bu şekilde seri halde dişli çark-pinyon düzeni eşapman (kaçırma) çatalına kadar ulaşır. Eşapman çatalı dişlilerin dâimâ ileri dönüşünü ve sarkaç veya balans ağırlığına darbeler hâlinde hareket vererek eşit aralıklarla salınımını sağlar.

Saatin sayma düzeni, eşapman çatalı ve buna bağlı sarkaçtır. Dişlilerin dönüş hızı eşapman çatalının müsâadesine bağlıdır.

Eşapman çatalının salınım süresini ise sarkaç boyu veya balans ağırlık yayının boyu etkiler.

Sürtünme kayıplarını azaltmak için, çark şaftlarının iki ucu elmas taşlarla yataklanır. Çarklardan bir kısmının görevi de ses çıkarma düzenini çalıştırmaktır.

Mekanik bir kol saati nasıl çalışır? (by Animagraffs)